Uit NRC-Handelsblad, 24 augustus 2010
De uitspraak over
De patient die voor straf zijn uitkering verloor
Mag een gemeente de uitkering van een 'psychiatrisch beperkte' burger intrekken?
De Zaak. Een inwoner van Haarlem verliest zijn bijstandsuitkering en komt in ernstige financiele moeilijkheden. Huisuitzetting dreigt.
Hoe kon het zo ver komen? De gemeente besloot zijn uitkering een halfjaar lang met 100 procent te verlagen omdat de man niet verscheen op afspraken met werkbemiddelaars, casemanagers of bedrijfsartsen. Hij werkte onvoldoende mee aan een 'voorziening gericht op arbeidsinschakeling'. Zijn uitkering werd al eens twee maanden gehalveerd. ,,Niet gemotiveerd voor werk", oordeelde de gemeente. Als de man medische problemen heeft, zoals hij zegt, moet hij dat maar aantonen.
Wat voert de man aan ter verdediging? Er is geen sprake van onwil, vertelt hij, maar van onmacht. Hij heeft medische klachten en psychische beperkingen. De gemeente wil daar niet naar luisteren. Om de rechter te overtuigen, heeft hij een psychiatrisch onderzoek ondergaan. Er zouden diverse aanwijzingen zijn voor psychiatrische problemen. ,,Hij overziet de consequenties niet van wat er met hem aan het gebeuren is en is in feite ontoerekeningsvatbaar." De gevolgen van de maatregel zijn voor hem disproportioneel en een inbreuk op zijn burgerrechten. De man is een ex-asielzoeker uit Afghanistan met de Nederlandse nationaliteit. Zijn vrouw en drie kinderen leven in Pakistan. Hij werkte van 1996 tot 2002 en kwam via een WW-uitkering in 2004 in de bijstand.
Wat is de rechtsvraag? Heeft de gemeente zorgvuldig gehandeld? Woog zijn medische toestand mee bij de strafkortingen? Was de gemeente ervan op de hoogte? Is er nagedacht over de gevolgen? Mag een overheid een burger in deze omstandigheden dit inkomensverlies aandoen?
Wat zegt de rechter? Er zijn over deze kwestie twee rechterlijke uitspraken bekend. Een uit 2008, als de man drie maanden zonder inkomsten is. En een van deze maand. Een half jaar geen uitkering voor zo iemand accepteerde de eerste rechter niet. Op grond van het psychiatrisch rapport betwijfelde de rechter of zijn gedrag de man wel kan worden verweten. De gemeente had dat ook zelf moeten uitzoeken en mee moeten wegen. Na drie maanden schorst de rechter de strafmaatregel en beveelt de gemeente weer te betalen.
Deze maand oordeelde de bestuursrechter dat de man ook zijn proceskosten vergoed moet krijgen en zijn immateriele schade. De gemeente maakte namelijk ernstig inbreuk op een burgerrecht: het recht op een priveleven.
Dat recht (artikel 8 EVRM) ,,omvat mede de fysieke en psychische integriteit van die persoon". Een gemeente mag dus psychisch zieke burgers financieel nier zo straffen dat ze hun huis dreigen kwijt te raken. Ze moet 500 euro immateriele schadevergoeding betalen.
FOLKERT JENSMA
Reageer via nrc.nl/rechtenbestuur
'Doorgeschoten gemeente' moet betalen
Bij de Uitspraak geven experts van het Nederlands Juristenblad (NJB) online commentaar.
Vandaag de hoogleraren staats- en bestuursrecht Tom Barkhuysen en Inge van der Vlies.
Barkhuysen spreekt van een te ver doorgeschoten gemeente die onderzoek naar de klachten van de burger had moeten doen. De schadevergoeding die werd opgelegd, is tamelijk nieuw in het bestuursrecht. Er zijn tot nu toe voorbeelden bekend van vergoeding voor een onrechtmatig huisbezoek door de sociale recherche. En voor te lang moeten wachten op de uitslag van een procedure. Veel lijn zit er nog niet in de hoogte van de bedragen, merkt Barkhuysen op. ''Is het redelijk dat het gedurende de periode van een half jaar verstoken blijven van inkomsten hetzelfde bedrag oplevert als het een half jaar moeten wachten op een rechterlijke uitspraak?"
Inge van der Vlies noemt de inbreuk het priveleven door de gemeente ernstig. ,,Geen cent meer hebben om in je primaire levensbehoeften te voorzien en een dak boven je hoofd te kunnen betalen?. De ?precieze essentie" van dat priveleven is de bescherming van de menselijke waardigheid. ,,Gelukkig wist betrokkene wel de weg naar de rechter te vinden."
